ЕМЕЛЬЯНОВ Иван Гаврильевич

(1913-2003)

«Память», 5 том, с. 100

Наҕараадалара: Аҕа дойду улуу сэриитин 1-кы степеннээх ордена, «Хорсунун иһин», «Бойобуой үтүөлэрин иһин», «Японияны кыайыы иһин», кыайыы үбүлүөйдээх мэтээллэрэ.

Бордоҥҥо төрөөбүтэ. 1941 с. бастакы хомуурга сэриигэ барбыта. Бастакы Украинскай фронт Смоленскай туһаайыытыгар сэриилэспитэ. Онно ыараханнык бааһыран өр госпитальга эмтэммит. 1943 с. уоппускаҕа ыыппыттар. Кэлэн үлэлии сырыттаҕына икки бырааттарын кытта бииргэ иккиһин 1944 с. ыҥырыллыбыт. Тас Монголияҕа 17-с армия 1-кы станковай полк 4-с ротатыгар сулууспалаабыт. Кэлин 78-с караул ротатыгар көһөрбүттэр, Японияҕа барыахтаах сэрии сэбин харабыллаабыт. Сэрии бүппүтүн кэнниттэн 1946 с. бэс ыйын 22 күнүгэр төрөөбүт дойдутугар эргиллэн кэлбитэ.

Сэрии ветерана

Емельянов Иван Гаврильевич

ахтыыта.

Мин 1913с Маар – күөл тыатын «Тыһакыыс» - диэн үрэҕэр бэс ыйыгар төрөөбүтүм. Ийэлээх, аҕам Анна Прокопьевна, Гаврил Иванович Емельяновтар 7 оҕолоох этилэр. Саамай улахаммыт Марина Емельянова (Федотова). Петр Гаврильевич улаатан баран тымныйан өлбүтэ, Елена Гаврильевна сэрии кэнниттэн эмиэ ыалдьан өлбүтэ, Никита, Прокопий Анастасия Емельяновтар уонна мин.

1928с таайбыт Григорьев Уйбаан (Хойгуо Уйбаан) III Бордон (Арыылаах маар) диэн сиригэр көһөн кэлбиппит. Онно 2 сыл олорон баран 1930с Сталин аатынан колхозка киирбиппит. онно араас үлэҕэ, үксүн тутууга үлэлээбитим. Үлэлээбит сорох кэмнэрбин аҕыннахпына 1938с Сунтаартан туруктаҕа диэри телефон линиятын боруочукатын кэҥэтиигэ үлэлээбитим. 1939с колхоз 20 атынан 4 буолан Элгээйиттэн кулун тутар саҥатыгар “незаметнай” бөһүөлэгэр олорор Алдан көмүсчүттэригэр эт тиэйэн илдьибиппит. Дьэ, унньуктаах уһуна айан этэ.Ыам ыйыгар дьиэбитигэр төннөн кэлбиппит. 1940 МТС ка тутууга үлэлээбитм.

1941с атырдьах ыйын бүтүүтэ биһиги алаас кытыытыгар от охсо сылдьыбыппыт. Күнүскү омурҕан кэнниттэн үлэлии бараары турдахпына бэбиэскэ аҕалан туттарбыттара. Дьэ, ол курдук дьоммун кытта бырастыылаһан Сунтаарга киирэбин. Сунтаартан балаҕан ыйын 5 күнүгэр 700-чэ киһи туруктаҕа дылы сатыы барбыппыт. Туруктаттан өрүһү өксөйэн Осетроваҕа тиийэбит. Осетроваттан Заярскай диэн дэриэбинэҕэ дылы массыынанан, онтон Заянскайтан Иркутскайга дылы пороходунан айаннаан кэлбиппит. Иркутскайтан бары араас чаастарга тарҕаспыппыт, мин Бурятияҕа Улан Үдэ куоракка тиийэн 4 ый устата военнай үөрэххэ үөрэммитим. Ол кэнниттэн тохсунньу ый 5 күнүгэр фроҥҥа барбыппыт. мин I украинскай фроҥҥо Смоленскай уобаласка олунньу ахсыс күнүгэр бастакы сүрэхтэниим буолбута. ол кэмҥэ өстөөх олус күүстээх этэ. Ити кыргыһыыга биһиги ротаттан олох аҕыйах киһи хаалбыта, уоннааҕылар бары сэрии толоонугар тыыннарын толук ууран охтубуттара. Мин онно билбитим сэрии суоһун – суодалын, алдьархайын, ынырыгын эппинэн – хааммынан уонна илэ харахпынан көрөн билбитим. Билбитим хайдахтаах курдук үтүө - мааны дьоннор өлөллөрүн, сибилигин эн аттыгар сыппыт доҕоруҥ өлбүтүн билбитим хайдахтаах курдук куораттар, дэриэбинэлэр күл – көмөр буолбуттарын, уопсайынан сэрии бары алдьархайын, сорун – муҥун көрбүккүн сатаан кэпсээбэт эбиккин. Ол сэриигэ сылдьан син ыараханнык бааһыран госпитальга өр эмтэммитим. 1943с комиссиялаан баран отпускаҕа ыыппыттара 6 ый устата. Дойдубар муус устар ыйга кэлбитим. Ол кэлэн Элгээйи оскуолатыгар үлэлии сырыттахпына эмиэ бэбиэскэ кэлбитэ. 1944с бэс ыйын 27 күнүгэр бырааппынаан, саҥа 18 сааһын туолбут Прокоппийдыын уонна Никиталыын барбыппыт. Иркутскай уобалас Мальта диэн бөһүөлэгин таһыгар баар байыаннай чааска тиийэн үс аҥыы барбыппыт. Кыра быраатым Прокопий Чехословакияны, Венгрияны Берлин куораты босхолоспута 1951с кэлбитэ. Ол кэлэн экспедицияҕа үлэлээбитэ. Кэлин Мирнэй куорат 3№ фабрикатыгар маастарынан үлэлээбитэ. Элбэх бойобуой наҕараадалаах этэ. 1978с ыалдьан өлбүтэ. Онтон улахан быраатым Никита тимир суол оҥорор заводка үлэлээбитэ, армияттан 1946с эргиллэн кэлбитэ, кэлэн элгээйи совхозка араас үлэҕэ үлэлээбитэ 1992с ыалдьан өлбүтэ.

Онтон мин тас Монголияҕа 17с армия 61 полкатын 4с ротатыгар сулууспалаабытым. Онтон кэлин 78с караульнай ротаҕа көһөрбүттэрэ ол сулууспалыы сырыттахпына 1945с ыам йын 9 күнүгэр хортуоска олордо бараары олордохпутуна рота старшината кэлэн сэрии бүппүтүн туһунан иһитиннэрбитэ. Ол киэһээ улахан миитинг буолбута. Дьэ, биһиги Сталин укааһа тахсыар диэри сулууспалаатахпыт дии. 1945с атырдьах ыйын 9 күнүгэр 17с армия Японияҕа сэрииннэн киирбитэ. Биһиги 2 рота буолан Японияҕа барыахтаах сэрии сэбин харабыллаабыппыт. Аҕыйах хонон баран Япония сэриитэ бүппүтэ. 1946с укаас тахсан сааспытынан демобилизацияланан ыам ыйын 21 күнүгэр Монголияттан тахсыбыппыт. Дойдубар бэс ыйын 27 күнүгэр тиийэн кэлбитим.

Ол кэлэн эйэлээх олох тутуутугар күүспүн харыстаабакка үлэлээбитим. Сталин аатынан колхозка тутууга, кэлин 1957с Элгээйи совхоз буолбута онно араас үлэҕэ үлэлээбитим 1968с пенсияҕа тахсыбытым. Онтон 1971с Бордон совхозка кэлэн хонуу биригээдэтигэр үлэлээбитим.

Мин 1952с кэргэннэммитим Яковлева Дария Егоровналыын 14 сыл бииргэ олорбуппут, 1966с. ыалдьан өлбүтэ.

Наҕараадаларым туһунан кэпсиир буоллахха маннык: сэттэ мэдээллээхпин ол иһигэр бааллар «За боевые заслуги» медаль, орден «Отечественная война бастакы степенэ», Оборона министра маршал Гречкоттан махтал сурук уонна эйэлээх кэмҥэ үлэм иһин «Ветеран труда» медаль, үгүс элбэх почетнай грамоталар, махтал суруктар бааллар. «Бордоҥ» совхоз почетун кинигэтигэр үйэ – саас тухары киллэрбиттэрэ.

Мин эдэр ыччакка кэс тылым диэн маннык: «Ыччат урут билигин да дьон интириэһинэн олорор, үлэлиир. Онон, эһиги кэскилгит – кэрэ, инники олоххут уһун, үлэҕэ эрдэттэн бэлэмнэниҥ, үлэни таптааҥ, үлэ дьонун ытыктыы үөрэниҥ. Ыарахан олох диэн чаҕыйымаҥ. бэйэҕит төрөөбүт сиргититтэн – дойдугутуттан тэлэһийбэккэ үлэлээц, Ийэ дойду көмүскэлигэр өлбүттэр ааттарын – суолларынүйэтитиҥ, тыыннаах буойуннары ытыктааҥ!»

Ыраас санааланы, сырдык дууһаланыҥ.

Ахтыы сурулунна 1995 сыллаахха

ветеран бэйэтин тылыттан.

Суруйда улахан кыыһа

Попова Лидия Ивановна