Александра Васильевна ИГНАТЬЕВА
Үлэ бэтэрээнэ

Ийэм туһунан ахтыы.

Олус хойутаан да буоллар, ийэм барахсаҥҥа Игнатьева Александра Васильевнаҕа дириҥ махталбын, истиҥ иһирэх тапталбын билинэн туран кини туһунан ахтан ааһыахпын баҕарабын. 16 сааспар ийэм бу орто дойдуттан эмискэ кэриэтэ бараахтаабыта. Кырдьар сааһыгар баран толкуйдаатахха дойду туһугар, оҕолорун дьоллорун туһугар колхозка олус да бэйэтин харыстаммакка күүстээхтик баһырхайдык үлэлээбит эбит. Онно туох доруобуйата доруобай буолуой?! Билиҥҥи балыыһаҕа көрдөхпүнэ быраастар «төрөппүтэриҥ туох хроническай ыарыылаах этилэрий?» диэн ыйыталлар. Ийэм эрэйдээх ханнык да ыарыыта дириҥии илигинэ 60-ча саастааҕар сүрэҕэ, доруобуйата тулуйаахтаабатах буоллаҕа эбээт. Мин өйбөр ийэм хайаан да тигинэччи үлэлии хамсыы, бокуойа суох тугу эрэ гына, түбүгүрэ сылдьара хаалбыт. Начальнай оскуоланы бүтэрэрим саҕана кирпииччэ үктээбиппитин өйдүүбүн. 10-чалаах оҕоҕо, 50 сааһыттан лаппа тахсыбыт дьахтарга кытаанах үлэ этэ. Мин чугастааҕы күөлтэн уу баһарым, тэйиччи өрүстэн кырылас кумах таһаарарым. Буорум эллээһинэ өссө үлэлээҕэ. Кирпииччэбитин хатартаан тиһэҕэр уот оттон буһаран колхозка туттарарбыт. Буспут кирпииччэ 7 харчыга турара. Кыһынын биэкэрдиирэ. Бүтүн Крестяҕы килиэбинэн, бырааһынньыктарга буулканан хааччыйара. Аттыгар сылдьан көлөһүнүн соторум, арыт түүннэри үлэлиибит. Ийэм кыайыгас үлэһит буолан, ол саҕанааҕы колхоз салалтата кытаанах үлэҕэ наар кини ыыталлар. Икки оҕотун дьиэтигэр хааллартаан оттуу сырыттаҕына мин алта саастаахпар убайым Игнатий (миигиттэн 3 сыл аҕа быһылааҕа) оҕону быыһаары ууга түһэн өлбүтэ. Миигин тэһийбэтим, убайбын суохтуурум иһин оскуолаҕа эрдэ киллэрэргэ күһэллибитэ. Күһүнүн эмиэ ханна эрэ фермаҕа анаабыттара, ыалга олорон үөрэммитим. 17 сыл аҕа эдьийим Сунтаар оскуолатыгар үөрэнэрэ. Онтон мед. училищеҕа үөрэнэ барбыта онон үһүөн сайын эрэ көрсөрбүт. Ийэм мин өйдүүрбүнэн мэлдьи хотоннооҕо, ынах сүөһүлээҕэ, сибиинньэ, куурусса ииттэрэ. Миигин төһө да ачаалаттар үлэлииргэ дьону кытта тэҥҥэ сылдьарга үөрэппитэ. Кыһынын көмүрүө хаары уулаан, мас бэлэмнэһэн, сэппэрээтэр эрийэн дьиэтээҕи үлэҕэ төһө кыалларынан көмөлөһөрум. Киэһээ хойукка дылы иистэнэрэ. Хаһан хаһан            буолла диэн билигин санаан наһаа аһынабын, хараастабын. Оҕолорум туһа диэн үйэнэн эрэ олорботоҕо. Элбэх дьахталлар сылдьаллара, үгүс дьүөгэлэрдээҕэ, олус чэйдэтимсэҕэ. Онно иһит сууйтаран сүрэҕэлдьиирим, этэрбэс быата да «ыалдьытттаан» ылаттыыра. Быа хотон иннэҕэ иҥиир быата уган, иистэнэр массыына тутааҕа эрийэн туһа киһитэ буоларбыттан үөрэрим, сылланарым, ачааланарым. Сайынын өрүскэ туулаан балык бөҕөнү ыларбыт. Халлаан уута кэлэригэр устан ааһан иһэр мастары тутаммыт хаһаанарбыт. Эдьийим Марфа сайын каникулугар кэлэн таҥас сууйар дуоскаҕа анньан таҥас сууйарга үөрэппитэ. Ол саҕана Бүлүү Эбэ уута, сэйин тааһа олус ырааһа. Онон, оннооҕор маҕан утуйар таҥастары тааска тэлгэтэн куурдан баран тахсарбыт. Ийэм аах иннэ гынан оҕо эрдэхпиттэн «үлэлиир киһи ханна даҕаны өлөн охтон быстыбат, киһи үлэлээн дьоллонор» диэн өйдобүлү биэрбиттэрэ. Кинилэр оннук ииппиттэрэ олохпор олус көмөлөспүтэ, дьоҥҥо сирдэрбэт курдук үлэлээн хамсаан кэллим. Ол эрээри ... «ол эрээри»  диирбэр тиийэбин. Ийэм эрэйдээх олоххо өйүүр эр киһитэ суох, олус күүстээх үлэҕэ сиэри таһынан үлэлээн, сынньана түһэр диэни билбэккэ наар үүрүүгэ үтүрүйүүгэ сылдьыбыта кылгас олохтоноругар тириэрдибитэ кыһыыкытыан!... Мин баара суоҕа 16 саастаахпар, улаатарбын, ыал буолан дьоллонорбун, оҕолонордонорбун киниэхэ тугунан да кэлиэммэт? Ытык иэспин төлүүрбүн билбэккэ 60-ча эрэ саастааҕар барбытын ыарахан кытаанах дьылҕанан ааҕабын. Ол саҕана оҕолоох аҥардас дьахталлары сэниир да атаҕастыыр да дьоннор ханна барыахтарай?! Саастарын ситэ кэриэнэ суох дьахталлар оҕолоноллоро бэйэтэ туспа геройдуу быһыы курдук билигин саныыбын. Кэнники кэнчээри ыччаты хаалларар баҕа сэрии кэмнээҕи кэмҥэ күүстээх да эбит. Билигин «соҕотох ийэлэр» диэн болҕомто ууруллар буолла. Демография диэн эмиэ ол-бу чэпчэтиилэри, үөһэттэн үбүлээһини төрүүр ийэлэргэ көрөллөр. Биһиги ийэлэрбит ону түһээн да баттаппаттара эрээри дьиҥнээх олох сокуонунан олороохтообуттара. Онон нэһилиэнньэ ахсаана аһара түспэтэҕэр кинилэр оруоллара сүҥкэн????. Ол иһин хоолдьуктаах бэйэбит хоҥкуйан, сүһүөхтээх бэйэбит сүгүрүйэн махтаныаҕын, мэлдьи өйдүү саныы сылдьыаҕын, дьиҥнээх, улахан буукубаттан суруллар Ийэлэрбит барахсаттары! Умнумуоҕу ол кытаанах ыар кэмнэри. Кэпсиэҕи үүнэр көлүөнэҕэ кинилэр сирдээҕи сырдык олохторун. Ийэлэр бары биирдэр, маарыҥнаһаллар- кинилэр олоҕу, оҕолорун олус таптыыллара.

Тэҥкэ нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо,

муниципальнай сулууспа бэтэрээнэ

Григорий Игнатьев

22.05.20  

Тэҥкэ