Тыыл, үлэ ветерана

Илья Алексеевич КРАСКОВ:

Мин аҕам Красков Алексей, ийэм Краскова Варвара Тойбохой быыһыгар Булгунньах диэн сиргэ ыал буолан олорбуттар. 1938 с. Бүгүйэххэ Молотов аатынан колхозка чилиэнинэн киирбиттэр. Булгунньахтан көһөн кэлэн Бүгүйэххэ сайын олорон баран күһүнүгэр Саҥа күөлгэ көһөн олорбуттара. Ийэм колхоз ферматыгар ыанньыксыттаабыта, аҕам ыалдьар буолан үлэлээбэт этэ. Сотору 1940 с. алтынньы 16 күнүгэр сөтөл ыарыытыттан өлбүтэ. Ийэм кэргэнэ өлбүтүн кэннэ Мякоров Егор Макарович диэн киһиэхэ кэргэн тахсыбыта.

1941 с. атырдьах ыйыгар сэриигэ барыы буолбута. Улгумда, Тэҥкэ диэкиттэн сэриигэ барар аттаах дьон Саҥа күөлүнэн ааспыттарын өйдүүбүн. 1942 с. күһүн бурдук сынньыытыгар малатыылкаҕа ат үүрэн үлэбин саҕалаабытым. Сарсыарда эрдэттэн киэһэ хараҥаҕа диэри үлэлиирбит. Ыаллар Бүгүйэххэ, Марбаҕа көһөн хаалбыттара. Колхоз председателинэн Федоров Давид, биригэдьииринэн Федоров Алексей (бырааттыылар) үлэлииллэр этэ. Биһиги биир ынахтаахпытын өлөрбүттэрэ, онон сүөһүтэ суох буолбуппут, ол сүөһү этин сиэбиппин өйдөөбөппүн. Арааһа нолуокка барбыта буолуо. Маачаха аҕам ол кыһын Нэлэкэҕэ Спиридонов Михаиллыын балыктыы барбыттара, саас биирдэ туга да суох кэлбиттэрэ. Ол Федоровтаах сааһыары биһиэхэ сылдьыбыттара. Онно чэйдии олорон ийэбин колхозка үлэлээбэккэ кытарчы уойан олороҕун диэбиттэрэ. Ол хантан ылбыт аһылыкпытынан уойуохпутуй. Онтон аҕыйах хонон баран кинилэр колхоз сылгытын уоран сиэбиттэрэ арыллан хаайыыга барбыттара уонна эргиллибэтэхтэрэ. Федоров Алексей ыччаттара баар буолуохтаахтар. Уола Федоров Арьян Таба5а буолатын оҥорууга үлэлээбитин билэбин, бастыҥ тырахтарыыс этэ, эрдэ ыалдьан өлбүтэ. Кини оҕолоро баар буолуохтарын сөп, ону мин билбэппин.

Сэрии сылларыгар араас үлэни толорбутум. 1943 с. кулун тутар ыйтан Илимниир сэбиэтигэр күн өрүү- өрүү үлэ сибидиэнньэтин илдьэр этим. Саас ыһыы үлэтин түмүгүн киэһэ үлэ бүппүтүн кэннэ түүннэри илдьэрим. Ол курдук алта түүн таһар этим, хайдах утуйан, сынньанан сылдьыбыппын сатаан санаабаппын, оҕо буолан тулуйдаҕым. Ити кэмҥэ сааһым уончам этэ. Ол саҕана Илимниир сэбиэтэ урукку детдом оннугар баара. Сэбиэт бэрэссэдээтэлэ Дмитриев Авдей (Ытанньах уола) диэн киһи этэ. Атынан сылдьар буоларым. Биир түгэни саныыбын: саас биирдэ атын аты биэрдилэр. Илимнииргэ бара сылдьан баран, аппын киэһэ от биэрэн аһаттым, ол түүн отун сиэбэтэх этэ. Бүгүйэххэ аҕалан куонньукка этэн туттарбытым. Онтум ол түүн өлөн хоммут этэ, буһан өлбүт диэбиттэрэ. 1943-45 сс балаҕан ыйыгар диэри үлэлээбитим. 1943 с. күһүнүгэр Марба оскуолатыгар 1-кы кылааска үөрэнэ киирбитим, ити сыл колхоһунай интернат диэҥҥэ олорон үөрэммитим. 1944-45 сс. 2-с кылааһы үөрэнэн бүтэрбитим. 1945 с. саас кыайыы буолбутугар бырааһынньык буолбута. Итинтэн салгыы 1948 с. диэри илимнээьһиҥҥэ уонна Сунтаартан хаһыат, сурунаал таһыытыгар үлэлээбитим.