Тыыл, үлэ ветерана

Ирина Ефремовна СИДОРОВА туһунан

кыыһа, Россия үөрэҕириитин бочуоттаах үлэһитэ, Саха АССР оскуолаларын үтүөлээх учуутала, учууталлар учууталлара

Сидорова Валентина Ионовна:

Тыыл ветераннара билиҥҥэ диэри сөптөөхтүк сыаналана иликтэр. Кинилэр букатын оҕо, эдэр саастарыттан олох ыар кэмин тулуйан, бэйэни харыстаммат үлэнэн, оҕолорун көрөн-харайан кыайыыны уһансыбыттара, инникини түстэспиттэрэ умнуллуо суохтаах. Кинилэртэн бу күҥҥэ ахсааннаахтара да хааллаҕа.

Биһиги ийэбит Сидорова Ирина Ефремовна сэрии саҕаланарыгар 20 саастаах, хайы-сах кэргэннээх, саҥа төрөөбүт оҕолоох дьахтар этэ. Оҕотун ийэтигэр хааллара-хааллара Каганович колхоз үлэтигэр умса-төннө түспүтэ: ыһыы, от, хомуур үлэтин тутаах үлэһиттэриттэн биирдэстэрэ буолбута. Толоругаһынан, туттуута түргэнинэн, сатабылынан хайҕанара, от охсуутугар, түүтэх баайыытыгар инникилэр кэккэлэригэр сылдьара. 1943 с. от ыйыгар кэргэнэ, биһиги аҕабыт, Сидоров Ион Алексеевич сэриигэ ыҥырыллар. Ити сыл иккис оҕото - уол төрөөн аҕыйах ыйынан төннөн хаалар, бастакы оҕото ыарыһахтыйан суорҕан-тэллэх киһитэ буолар. Оччотооҕу киһи сиэринэн, ону ол диэбэххэ, үлэттэн илиитин араарбат. Кураан буолан кыһалҕа өссө үксүүр: ас-таҥас тиийбэтэ, аһыыканы кытта охсуһуу, кыһыл армияҕа анаан ичигэс таҥас тигиитэ, кэтэх хаһаайыстыбатын, отун-маһын бэлэмэ. Онно эбии сурук-сурах кэлиитэ бытаана, чугас дьоно хайдах-туох сылдьаллара биллибэтэ сүгэһэр буолара.

1944 с. балаҕан ыйыгар аҕабыт ыалдьан, ыран-быстан инбэлиит да буоллар иэримэ дьиэтин булуута үөрүүлээх түгэн этэ. Ити аҕай иннинэ бииргэ төрөөбүт убайа Сэмэн сураҕа суох сүппүтүн туһунан биллэрии кэлбитэ. Киниттэн «госпитальга эмтэнэн үтүөрэн кыргыһыыга киирээри олоробун» диэн ис хоһоонноох сурук эрэ хаалбыта. Ийэтэ, биһиги эбэбит Мартынова Феодосия Николаевна өлүөр диэри уолун күүтэр этэ. Сураҕа суох суппут абаҕабытын 80-с сылларга эрэ ханна көмүллэ сытарын билбиппит.

Олох салҕанар. Сыл өрүү-өрүүµ оҕо төрөөһүнэ, саҥа дьиэни туттуу, ону көһөрүү, колхоз үлэтэ, бүппэт түбүк. Арыый олох тупсуута аны кэргэнэ сэттэ оҕону хаалларан өлөн хаалар, ийэтэ хараҕа суох суорҕан-тэллэх киһитэ буолан биэс сыл сытар, көмө-тирэх буолуо диэбит улахан кыыһа ыарыһахтыйар, кэргэнин аҕата түөһэйбит соҕотох оҕонньор көрүүтэ-истиитэ эмиэ кини илиитигэр. Соҕотох дьахтар дьарамай санныгар сүктэриллибит дьылҕа сүгэһэрэ хайдахтаах ыараханын, ону кини хайдах тулуйбутун билигин да сөҕөбүт. Ийэбит киил киһи, өйдөөх, сатабыллаах, дьоҥҥо үтүө сыһыаннаах, туруу үлэһит, кытаанах санаалаах, инникигэ эрэлин сүтэрбэтэх дьахтар буолан тулуйдаҕа, барыбытын атахпытыгар туруортаан, үөрэтэлээн, ыал-күүс гынан, сиргэ төрөөн ийэ буолбут иэһин чиэстээхтик толордоҕо. Жданов колхозка асчыттаабыта, совхоз тэриллэригэр балыыһаҕа повардаабыта, онтон сельпоҕа биэкэрдээбитэ. Сунтаарга көһөн киирэн баран сүүрбэттэн тахса сиэннэрин көрүүгэ-харайыыга, ичигэс түүлээх таҥастарын бэрийиигэ, киһи-киһитэ буолалларын курдук иитиигэ сыратын-сылбатын биэрбитэ. 70-нун ааһыар диэри отун оттонон, ынаҕын тутан, үүтүнэн-сүөгэйинэн хааччыйан олорбута. Хара өлүөр диэри сир астыыра, кыра кыыһыгар олорон астарын-таҥастарын хааччыйан, өйүн ыһыктыбакка, саҥаны-кэрэни сэргээн, олоххо интириэһин сүтэрбэккэ кэрэтик кырдьан ийэ-эбэ быһыытынан үтүө эрэ өйдөбүлү хаалларан 83 сааһыгар бу сиртэн барбыта.

Төһө да үҥсэргии сылдьыбатар, колхозка үлэлээбит сыллара, билигин атын тэрилтэҕэ µлэлии сылдьаҕын диэн матыыптаан, пенсияҕа тахсар үлэтин ыстааһыгар киирбэккэ, олох кыра пенсияҕа тахсыбыта. Кэргэнэ сэрии инбэлиитэ буолан кэлбитин үрдүнэн эрдэ өлбүтүнэн буолуо, ким да ветеран буолар диэбэтэҕэ, сэрии кыттыылааҕын огдообото буолан биир открытка ылбатаҕа. Сунтаарга көһөн киирбитин кэннэ биир да тэрилтэ билиммэккэ, үлэ да ветеранын быһыытынан чиэстэммэтэҕэ. Аҥардас оҕолорун, сиэннэрин сэмэй ситиһиилэринэн, билэр дьонун ытыктабылларынан дьоллонон олорбута.

Ийэбит, эбэбит, хос эбэбит, күндү киһибит олоҕун кини ыччаттара салҕыыбыт, кэриэһин толорорго дьулуһабыт.