Тыыл, үлэ ветерана

Ксения Николаевна ПЕТРОВА туһунан

кыра кыыһа Яковлева Ульяна Титовна:

Ийэм 1929 с. тохсунньу 19 күнүгэр Улгумда кэриитигэр төрөөбүтэ. Ийэтэ Петрова Ульяна Егоровна, аҕата Петров Николай Терентьевич элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн этэ. 11оҕолоохторуттан сэрии саҕана ис тиибигэр ыалдьан, оччотооҕуга эмп-том суох буолан биэс оҕолоро өлбүтэ. Ийэлэрин кытта мин ийэм ис тиибигэр ыалдьан баран Сунтаар балыыһатыгар киирэн уһуннук эмтэнэн, үтүөрэн тахсыбыттар.

Ийэм ахтыытыттан: «Мин 1937 с. Марбаҕа Быыпсай баай дьиэтигэр маҥнайгы кылааска үөрэнэ киирбитим. Оскуола дириэктэрэ Герасимов Моисей Иванович этэ. Иккис кылааска диэри Степанов Иннокентий Григорьевич диэн эдэр учууталга үөрэммитим. Онтон кини ыалдьан ыалдьан өлөн хаалбытыгар үһүс кылааска Петров Тарас Афанасьевич диэн учууталга икки сыл үөрэммитим. Оччотооҕу ыарахан олоххо сыыстарыы элбэх этэ, мин ыалдьан кыһын быһаҕаһа үөрэммэтэҕим.Үтүөрэн салгыы үөрэнэн эрдэхпинэ 1941 с. сэрии саҕаламмыта. Сэрии хайа күн саҕаланыаҕыттан, олохпут, үөрэхпит да аһара кытааппыта. Уруогу билбэтэххинэ халлаан сулуһа тахсыар диэри хоско хаайталаан кэбиһэллэр этэ.

Нээлбиктэттэн көстөн ордук сиргэ чугастааҕы оҕолордуун элбэх буолан хааман үөрэнэрбит, аччык буолан киэһэ нэһиилэ дьиэбитин булар этибит. Билиҥҥи курдук атын туох да куруһуоктар суохтара, арай байыаннай уруогу наһаа үөрэтэр этилэр. Маһынан киһини оҥорон баран ниэмэһи төбөҕө түһэриҥ диэн сыал ыттараллара уонна хайыһарынан сыыры дабайан тахсар этибит. Кыра-улахан диэбэккэ мэлдьи противогаһы кэтэргэ, устарга үөрэтэллэрэ. Сайын буоллаҕына кыргыттарга уоннуу мурукуну, биэстии күтэри өлөрөн күһүн оскуолаҕа туттарарга садаанньа биэрэллэрэ. Ону булгуччу толороҕун. Саас субуотунньукка саха эрбиитинэн оскуолаҕа саһаан эрбиирбит.

Биир сыл Улгумда, Марба икки ардыгар бөрөлөр элбээн сылдьыбыттара. Сарсыарда эрдэ кэлэбит. Арай биирдэ Токойоҕо кэлбиппит биир ыты иһин хайа тардыбыттара хаана сүүрэ сытар. Ойуурга бөрөлөр улуйар саҥалара иһиллэриттэн куттанан сүүрүүнэн барбыппытын өйдүүбүн. Ол кэнниттэн аҕыйах хонукка атынан биир оҕонньор таһа сылдьыбыта. Нэдиэлэҕэ биирдэ динамигы эрийэн саҥата суох киинэни көрербүт. Ыраах сиртэн хааман үөрэнэр оҕолор туох да көрү-нары көрбөтөхпүт. Сэрии ыар, аччык олоҕо, ону таһынан күүстээх ыарыылар: ис тиибэ, куор, көкүлүүс элбэх оҕону, улахан да дьону илдьэ барбыттара.

1943 с оскуолаттан уурайан Каганович колхозка үлэлии сылдьан комсомолга киирбитим. Биһиги кырдьаҕас дьону кытта кыһыннары, сайыннары сиргэ хоно сылдьан бурдук ыһыытыгар, окко, араас үлэлэргэ үлэлиирбит. Тоҥоруулар түһэннэр от, бурдук үүммэтэҕэ, сайын аһыыка үөскээн үүнээйини үүннэрбэтэҕэ. Дьоннор хоргуйан өлөллөрө. Мин сайын от үлэтигэр хотуурунан от охсор этим. Уон хонукка 70-нуу суотай сири охсон нуормаҕын толордоххуна кыра куруппа ылаҕын. Мин Михайлов Афанасий Яковлевич диэн колхозтаахтыын бииргэ үлэлээн стахановскай декадаҕа бастаан кыра да буоллар бириэмийэ куруппа ылан үөрбүппүн бэҕэһээҥҥи курдук өйдүүбүн. Аттарбыт дуҕатыгар кыһыл лиэнтэни баайбыттара, ону көрө-көрө үөрэрим уонна кимиэхэ да биэримээри, буолаҕа эрдэ баҕайы киирэн үлэлээбитинэн барарым. Киэһэ буоллаҕына хойут утуйаҕын, оборона фрона диэҥҥэ куобах тириитинэн үтүлүк, бэргэһэ тиктэрэллэр.

Итинник үлэлээн 14 сааспын ситэ туола илик сылдьан Анабы Ньылатыгар 70 оҕуһу көрбүтүм. Сарсыардаттан үлэлээн киэһэ биирдэ кэлэрим. Бурдук тардынан, арыт хааһы, арыт лэппиэскэ оҥостон аһыырым. Сааһыгар Нээлбиктэҕэ ыччат-комсомольскай ферма тэриллибитэ, онно ыанньыксыттаабытым, 15 ынаҕы тарбыйахтарын кытары көрөрум. Ыарахан этэ. 16 сааспын туолан комсомолга киирбитим, син активнай позициялаах комсомолка этим, барыга-бары кыттарым. Эдэр сылдьан хайыһардыырбын сөбүлүүрүм. Хаста даҕаны оройуон күрэхтэһиитигэр кыттан бастаабытым. Түөрт оройуон күрэҕэр Ньурбаҕа Тихонов Егордуун Сунтаар хамаандатыгар киирсэн күрэхтэһэн 2-с миэстэни ылбытым. Иккис буолбуппар бачыыҥка уонна бээһиҥкэ толуона биэрбиттэрэ. Сэрии кэнниттэн эдэр буолан колхоз ыраах учаастактарыгар барарым. Ити курдук Нээлбиктэҕэ ыччат-комсомольскай ферматыгар алта сыл устата үлэлээбитим.

1961 с. партияҕа киирбитим. Үчүгэй үлэһит, бэрээдэктээх киһи туохха барытыгар убаастанар, бочуоттанар. Пятилетка былааннарын толорор буоламмын 1963 уонна 1978 сс. Москваҕа Норуот хаһаайыстыбатын Бүтүн Союзтааҕы быыстапкатыгар, Дьокуускайга Дьахталлар съезтэригэр делегат буолан сылдьыбытым, тыл эппитим, телевизорга уһуллубутум. Үчүгэй үлэм иһин Үлэ Албан Аата 3-с степеннээх орденынан уонна элбэх бочуотунай грамоталарынан наҕараадаламмытым.

Үлэни кыайар эдэр дьоҥҥо, оҕолорго этиэм этэ: биһиги көлүөнэ олорон ааспыт олохпутун салҕаан, үлэлээн-хамсаан, тулалыыр айылҕаҕытын харыстааҥ, чөл олоҕу тутуһан өрөйөн-чөрөйөн биэриҥ. Ыал буолан саха омугу элбэтиҥ!»

Мин ийэбинэн Петрова Ксения Николаевнанан киэн туттабын!