Үлэ ветерана

Мария Евсеевна МАТРОСОВА туһунан

сиэнэ Ньургуйаана Уарова:

Эбэм кыыс эрдэҕинээҕи фамилията Чогулова, кини Тэҥкэ төрүт олохтоохторун Иванова Мария Петровна уонна Чогулов Евсей Гаврильевич дьиэ кэргэннэригэр 1938 с. алтынньы 4 күнүгэр күн сирин көрбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэр иккиэлэр, эдьиийэ Зинаида киниттэн алта сыл аҕа эбит. Ийэтэ биир саастааҕар ыалдьан суох буолбутун кэннэ аҕалара огдообо хаалан кыргыттарын бэйэтэ ииппит. Аҕатын Евсейы сэрии саҕаланыытыгар түөрт уонуттан лаппа тахсыбыт буолан сэриигэ ылбатахтар. Ол оннугар кини сорсуннаах булчут буолан кэргэнин бырааттарын Иванов Андрей Петровиһы уонна Дмитриев Гаврил Петровиһы кытта колхозка бултаан-алтаан дьону тайах, таба, тииҥ, куобах этинэн хааччыйан сэрии ыарахан, аас-туор сылларыгар улаханнык абыраабыттарын мэлдьи махтана саныыллар эбит. Сэрии сылларыгар аҕалара кыһыннары-сайыннары үлэҕэ, булка сылдьар буолан, тулаайах хаалбыт кыракый кыысчаан эдьиийин батыһа сылдьара. Ол кэмнээҕи оҕолор оҕо саастарыгар оонньуур-көрүлүүр диэни билбэккэ улааппыттар. Кыра саастарыттан колхоз үлэтигэр кыахтара тиийэринэн үлэлииллэрэ: бурдук куоластыыллара, сайынын от үлэтигэр көмөлөһөллөрө, сир хорутууга оҕус сиэтэллэрэ. Сэрии бүппүтүн кэннэ 1947 с. Тэҥкэ начальнай оскуолатыгар үөрэнэ киирбитэ. Бастакы учууталын Федоров Дмитрий Спиридонович туһунан олус истиҥник-иһирэхтик ахтар. Оҕоҕо олус үчүгэй сыһыаннаах, үчүгэйдик үөрэтэр, ирдэбиллээх учуутал буолан толлорбут уонна наһаа убаастыырбыт диэн кэпсиир. Переменаҕа оҕолору саахымакка, дуобакка үөрэтэн күрэхтэһэллэрэ, лапталаан, былаах былдьаһан сүүрэр-көтөр этилэр. “Тэҥкэ начальнай оскуолатын бүтэрэн баран Тойбохойго бэһис кылааска үөрэнэ сылдьан аҕабын ахтан ситэри үөрэммэккэ уурайбытым, аҕабын кытта иккиэн олорбуппут, онтон ыла колхозка араас үлэҕэ сыстан үлэһит буолбутум” диэн кэпсиир. Сайынын от үлэтигэр мунньууга, бугуллааһыҥҥа, арыый улаатан баран от мустарар кыраабылга үлэлээбит, кыһынын бурдук сынньар молотилкаҕа, ат үүрэн, онтон фермаҕа арыыһытынан дьүөгэтэ Михайлова Нина Васильевналыын үлэлээбиттэрэ.

1959 с. эһэбиниин ыал буолбуттарыгар аҕата, уус бэрдэ Дьэпсэй оҕонньор тутууга үлэлээбит буолан кыыһыгар Тэҥкэҕэ дьиэ тутан дьэндэппит. Эбэлээх эһэм барыта 7 оҕону төрөтөн улаатыннарбыттар. Урут оҕолонон баран икки ый буолаат үлэҕэ тахсаллара, онон араас үлэҕэ: сибиинньэ көрүүтүгэр, арыы пуунугар арыыһытынан, онтон Бордоҥҥо көһөн кэлэн баран остолобуойга өр сылларга пенсияҕа тахсыар диэри үлэлээбитэ.

Эбэм оҕо эрдэҕиттэн музыканы кэрэхсии улааппыт. Аҕата мандолинаҕа оонньуур буолан кыргыттарыгар мандолина, балалайка бэлэхтээбит, онтон ыла Маруся кыыс бэйэтин баҕатынан балалайкаҕа оонньуурга үөрэммит. Онтон аҕата Москваҕа Норуот хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар бара сылдьан кэһиитин гармошка аҕалыаҕыттан гармошкаҕа оонньуур буолбут, кулуупка буолар үҥкүүлэргэ, концертарга мэлдьи гармонистыыр этим диэн кэпсиир. Күүстээх куоластаах ырыаһыт буолан эдэр сааһыттан уус-уран самодеятельность концертарыгар активнайдык кыттар этэ, билигин даҕаны кырдьаҕастар түмсүүлэрин активнай кыттыылааҕа, араас тэрээһиннэргэ үөрэ-көтө сылдьарын сөбүлүүр. Мин кыра эрдэхпиттэн эбэм гармошкатын, баянын тыаһын истэн улааппытым, сиэннэрин мунньан баянынан ыллыырга үөрэппитэ. Улахан сиэнэ Лена эбэтин утумнаан кэрэ куоластаах ырыаһыт, музыкальнай үөрэхтээх үлэһит. Маны таһынан эбэм Маруся миигин түөрт сааспыттан дуобакка уһуйбута, бастаан утаа хотторуу кыһыытын билэн, умсугуйан оонньоон, кэнникинэн эргитэлээн ылан, кыайыы үөрүүтүн билэр буолбутум. Онон мин дуобакка ситиһиилэнэрбэр эбэлэрим Мария Евсеевна уонна Евдокия Егоровна олук уурбуттара дии саныыбын.

Билигин эбэм Мария Евсеевна элбэх сиэннэнэн, хос сиэннэнэн кинилэри көрсөн-харайсан, сүбэ-ама, тирэх буолан олорор. Сайын аайы оҕолорун, сиэннэрин итии чэйдээх, минньигэс алаадьы, бэрэскии, кымыс кэһиилээх үөрэ-көтө көрсөр. Эбэбитин кытта сир астаан, минньигэс аһын аһаан дуоһуйа сынньанабыт. Мин эбэм өссө да уһуннук, ыалдьыбакка, оҕолорун, сиэннэрин, хос сиэннэрин кытта дьоллоохтук олороругар баҕарабын.