Тыыл, үлэ ветерана

Мотрена Ивановна ПАВЛОВА туһунан

балта Степанова Наталия Степановна:

1927 с. дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ, онон кыра эрдэҕиттэн тиийиммэт-түгэммэт буолууну билэн улааппыта. 1936 с. Муоча уончалааҕар аҕата Иван Дмитриевич Туруктаҕа мас үлэтигэр барар буолбута. Ол кэмҥэ оҕолор ийэлэрин кытта аймахтарыгар Сөдүөттээххэ олорбуттара. Аҕалара барарыгар 9-таах хаалбыт уол иһинэн ыалдьан өлбүтэ, 3-тээх хаалбыт кыыс эмиэ уһаабатаҕа. Оттон аҕалара Туруктаттан эргиллибэтэҕэ. Мотрена аҕам икки сыл болдьохтоох үлэлэрэ бүтэн Ленскэйтэн Сунтаарга диэри 40 көстөөх сиргэ сатыы кэлэн иһэн хоргуйан өлбүтэ буолуо диэн таайар. Сэрии саҕаланыытыгар 14-ээх Мотя ийэтиниин Мария Константиновналыын Андылаахха 50 субай сүөһүнү көрөн олороллоро. Оччолорго түөрт-биэс ыаллаах Андылаах алааһыттан сэриигэ Махсыым, Суодака, Маҥан Хабырыыс диэн эдэр уолаттар баралларын өйдүүр. "Итиэннэ эргиллэр биллибэт” диэн ытаһаллара... Сэрииттэн эргиллибэтэхтэрэ. Сэрии ыар сылларыгар тыылга үлэ күөстүү оргуйара. Мотрена Ивановна бэйэтиттэн икки сыл балыс быраатын Степаны үөрэттэрээри оскуолаҕа үөрэммэтэҕэ. Аһыыр-таҥнар кыһалҕаттан ийэтигэр сүөһүгэ көмөлөһөрө. Сэрии сылларыгар үлэтин, олоҕун туһунан Мотрена Ивановна билигин бу курдук ахтар: «Сэрии сылларыгар от үлэтин бириэмэтигэр сарсыарда эрдэ туран ходуһаҕа окко үлэлии киирэҕин, киэһэ борук-сорукка ходуһаттан тахсаҕын. Аһылык олус кырыымчык, килиэп диэн суох, аҥардас суоратынан, иэдьэгэйинэн үссэнэн мэлдьи аччык аҥардаах сылдьаҕын. От кээһиитигэр биир атынан, биир оҕуһунан күрүөҕэ от таһаҕын. Саас бурдук ыһыытыгар булууктуугун, атынан буор таттараҕын, икки атынан бороонньулуугун”.

Сэрии кэнниттэн 1947 с. Мотрена Ивановнаны Туруктаҕа мас үлэтигэр ыыппыттара. Аҕата баран суорума суолламмыт сиригэр эдэр кыыс барыан баҕарбатаҕа. Ону колхоһун председателэ суутунан суоһураҕанан, хайыай, барарыгар эрэ тиийбитэ. Бордоҥтон түөрт буолан - Анна Максимова, Прокопий Иванов, Кылбаһын уола Миитэрэй уонна Мотрена Ивановна алта суукка атынан айаннаан Ленскэйгэ тиийбиттэрэ. Бастаан үлэлиир сирдэригэр Сырдык күөлгэ массыынанан таһаллара, онтон кэлин үрдүгэр бараахтарга олорбуттара. Араас оройуоннартан үлэҕэ хомуллан кэлбит дьон элбэх этэ. Биригээдэлэринэн тус-туһунан үлэлииллэрэ. Үлэ олус илистиилээх, ыарахан этэ, ордук дьахтар аймахха. Ону ол диэбэккэ кинилэр чаачар эрбиинэн мас эрбээһиҥҥэ, түрүлүөпкэҕэ, сааһылааһыҥҥа, мутук уматыытыгар, мас охторуутугар барытыгар эр дьону кытта тэҥҥэ сылдьаллара. Маастардар тугу үлэлээбиттэрин барытын бэлиэтээн иһэллэр эбит. Көскө кэлбит немецтэр, финнэр, литовецтар уо.д.а. барыта сэттэ-аҕыс араас омуктар буолан көхтөөхтүк үлэлээбиттэрэ.

1952 сс. Мотрена Ивановна дьылҕа-хаан ыйааҕынан, иэйиэхситэ эҥэрдэһэн, айыыһыта алгыстанан уол оҕоломмута. Күҥҥэ көрбүт соҕотох уола Николай Николаевич билигин Дьокуускай куоракка олорор. Кировоградтааҕы летнай-штурманскай училищены бүтэрбитэ, икки сыл Чокуурдаах аэропордугар үлэлээбитэ. Билигин Николай Николаевич «Сахаавиа» компания көтөр этэрээтин бортоператора. Кэргэннээх, үс оҕолоох, сиэннээх. Улахан кыыһа Мария СГУ омук тылын факультетын бүтэрбитэ, уола Максим Москваҕа Бауман аатынан техническэй университет 4-с курсун студена, кыра кыыс математическай факультет 2-с курсугар үөрэнэр. Дьэ, ити курдук дьол тосхойон Мотрена Ивановна күҥҥэ көрбүт соҕотох уолуттан сириэдийэн ыччат тэнийэн үөрэн- көтөн сылдьар.

1955 с. Мотрена Ивановна дойдутугар кэлиэҕиттэн бастаан колхозка, онтон совхозка барыта 43 сыл устата уоппуската, өрөбүлэ суох пенсияҕа тахсыар диэри сүөһү иитиитигэр үлэлээн кэллэ. Үлэни өрө туппут киһи мэлдьи бастыҥнар ахсааннарыгар сылдьыбыта, ыччат наставнига этэ. Ити курдук үлэлээн колхоз, совхоз государствоҕа туттарар этин, үүтүн үксэтиигэ бэйэтин сэмэй кылаатын киллэрсибитэ. 1972 с. Москва куоракка Бүтүн Союзтааҕы норуот хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар сылдьыбыта, уоскулаҥы билбэт үлэтэ «Килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн бэлиэтэммитэ. Мотрена Ивановна эрдэ өлбүт быраатын Степан оҕолорун, биһигини, иитиспитэ, сүһүөхтэригэр туруорсубута. Өр сылларга үлэлээбит совхоһа Мотрена Ивановнаҕа босхо дьиэ тутан биэрбитэ. Кини олорбут олоҕо, түмүктээх үлэтэ эдэр ыччакка холобур буолар.