Тыыл, үлэ ветерана

Мотрена Семеновна ПЕТРОВА:

1934 с. Куокуну нэһилиэгин Тэҥкэ бөһүөлэгэр төрөөбүтүм. Аҕам Петров Семен Семенович, ийэм Петрова Екатерина Романовна - Пионер колхоз чилиэннэрэ. Сэрии иннигэр аҕам ферма сэбиэдиссэйинэн үлэлиирэ, оттон ийэбит ыарыһах буолан үлэлээбэт этэ. Биһиги өрүс уҥуор Оторууска олорбуппут. Самыыр тустэҕинэ үрдэ курдары тэстэ турар, буор муосталаах балаҕаммытыгар элбэх буолан олорор этибит. Уопсайынан сэрии да иннигэр ыал барыта дьадаҥы баҕайытык олорор этибит. Онтон сэрии буолбут диэн буолла. Аҕабыт биһигини – ийэбитин кытта түөрт оҕону ыалга дьукаах көһөрөн баран холкуос наадатыгар барбыта. Ол ыалга биир сарсыарда 7-8 саастаах уол оҕо киирбитин хаһаайын үүрэн таһаарбыта. Онтон киэһэлик кырдьаҕас эмээхсин кэлбитин охсуолаан эмиэ үүрэн таһаарбыта. Эмээхсин эрэйдээх ытыы-ытыы «хонноруҥ» диэн ааттаһарын, барымаары онтон- мантан тардыһа сатыырын өйдөөн хаалбыппын. Биһиги ытаһабыт, аны биһигини үүрүө диэн. Аҕабыт кэлбитигэр ол түгэни кэпсээбиппитин «куһаҕан киһи» эбит диэбитэ. Мин онно 7 саастаах этим. 1942 с. оскуолаҕа киирбитим, биһиги Тэҥкэ өттүгэр көспүппүт. Оттон аҕабыт Оторууска уунан үлэлиир этэ.

Аччык дьыл буолбута. Кураан, баһаар, аһыыка айдаана. Куулунан аһыыка хомуйар этибит. Сайын үлэҕэ ыыталлар, тигиилээбит оҕус мунна ыарахан, уурастаабыт аты сиэтэ сатыыгын, сиилэс кэмигэр үлэбит саҕаланар, от кэмигэр эмиэ оҕус, ат сиэтиитэ. Оҕонньоттор оҕолору кыайбаккыт-сатаабаккыт диэннэр олус мөҥөллөр этэ. Аһылык кэмчи, кыанар дьон көрдөрөн олорон арыылаах килиэп, алаадьы, сыалаах эт эмсэхтэнэллэрин ымсыырар да буоларбыт. Ол да иһин тоттук, аһылыктаах ыаллар оҕолоро аччыктааһын буолбатаҕа дииллэрин истэр этим. Аҕабыт 1943 с. армияҕа барбыта уонна 1945 с. Өктөөп бырааһынньыгар кэлбитэ. Армияҕа үлэ фронугар сылдьыбыта, Забайкальскай байыаннай чааска - Монголияҕа байыаннай чааска сылгы аһатыытыгар. Кэлин тимир суол станциятыгар мас кэрдээһинигэр дэһээтинньигинэн үлэлээбит. Аҕабыт суоҕуна 1944 с. 4 саастаах уол оҕобут аччыктаан өлбүтэ. Бары да өлүө этибит, хата оҕобут өлбүтүн истээт учууталбыт Федоров Дмитрий Спиридонович колхоз председателин уонна биригэдьиирин илдьэ кэлбитэ уонна: «Аҕалара кэлэригэр бары өлөн хаалахтарына биһигин суутаһыа» диэн этэн туран, ийэбитин оскуолаҕа остуораһынан ылан оҕолору интернакка олохтуохха диэн быһаарсан, биһигини оннубутун булларбыттара. Онон Дмитрий Спиридонович Федоров күн-ый буолан турар. Аҕабыт кэлиэр диэри оскуола уопсайыгар олорбуппут.

Аҕабыт суоҕуна олус тулаайахсыйбыппыт. Аһылыктааҕар өссө ахтылҕан диэн баар. Билигин сэрии тулаайахтарыгар, сэрии оҕолоругар болҕомтону ууруллуохтаах, көмө оҥоһуллуохтаах дии саныыбын. Сэрии кэмигэр киһи киһиэхэ сыһыана куһаҕан этэ, бары барыта кыбыс- кытаанаҕыттан да буоллаҕа. Онто суох ыарахан олоҕу араас нолуоктар, заемнар түбүлээбиттэрэ, ханна үчүгэй салайаачылар баар сирдэригэр дьон хоргуйуута тахсыбатаҕа. Сэрии кэнниттэн дьоммут эбии үс оҕоломмуттара, онон алта бииргэ төрөөбүттэр этибит. Аҕабыт колхозка үлэлээбитинэн барбыта, колхоз бөдөҥсүйүөр диэри салалтаҕа үлэлээбитэ. Биһиги, оҕолор, арыый улаатан баран улахан дьону кытта тэҥҥэ молотилкаҕа бурдук астааһыныгар, бурдук быһыытыгар, окко хоно сылдьан үлэлиирбит. Оскуоланы бүтэрээт фермаҕа арыыһытынан, ньирэй көрөөччүнэн, ыанньыксытынан, бытовой комбинакка иистэнньэҥинэн, сельпоҕа атыыһытынан, онон үлэм уопсай ыстааһа 34 сыл. Үлэлиир кэммэр коммунистическай үлэ ударнига этим, икки төгүл нэһилиэк сэбиэтин депутатынан талылла сылдьыбытым, тэрилтэ салайааччыта да этим. Онон үлэһит киһи чиэскэ-хайҕалга сылдьарын толору билбитим диэххэ сөп.

Билигин 80 саастаахпын. Алта оҕону төрөппүтүм, элбэх сиэннэр, хос сиэннэр бааллар. Онон бэйэбин дьоллооҕунан ааҕынабын. Сэрии хаһан да буолбатыгар, ыччаппыт эйэлээх халлаан анныгар дьоллоохтук олороругар баҕарабын.