Тыыл, үлэ ветерана

Петр Данилович ГЕРАСИМОВ

(1994 с. киинэҕэ уһуллубут бэйэтин кэпсээнинэн

кыыһа Егорова Зинаида Петровна суруйда):

Билигин Сэбиэскэй былаас эһиннэ. Суох, туох да суох. Куһаҕан, күлүгээннээх, бандьыыттаах, сүүлүктээх үйэ кэллэ. Байбыт байыа, дьадайбыт дьадайыа. Мин бу 14 оҕоттон 11-с оҕобун бэҕэһээ сыбаайбалаатым ээ, ол эрээри.

Мин оҕо сааһым эрэйдээхтик ааспыта. Биһиги Тэнкэҕэ олорбуппут. Ийэм ыалдьан өлөн хаалла. Мин икки эдьиийдээх этим. Ийэбит иккиһин Герасимов диэн огдообо, сэниэ киһиэхэ кэргэн тахсыбыта. Тойбохой оскуолатыгар үөрэтэ киллэрбиттэрэ. Ол эрээри икки ый үөрэммитим кэннэ маачаха аҕам кэлэн «оттоотум, ону тиэйис» диэн илдьэ барбыта. Ол кэннэ үөрэммэтэҕим.1937 с. ол аҕабытын кулаактаан кээстилэр. Сүөһүтүн, сылгытын, сирин колхозка холбоотулар. Биһигини кыайан иитэр кыахтара суох буолан буолуо, балтыбын кытта үүртэлээн кээстилэр. Дьэ ыал устун оҕо көрөн, кырдьаҕаһы да харайсан айаҕым туһугар сылдьыбытым. Син чугас аймахтардаах этим да, арыт киллэрбэт да этилэр. Сэрии буолбутугар биир эдьиийим аччыктаан өлбүтэ. Биирин тугу эрэ уоран сиэтиҥ диэн хаайыыга тутан илдьибиттэрэ уонна онно баран өлбүтэ. Кини аата Даарыйа диэн, тапталлаах эдьиийим этэ. Уһун, хара баттахтаах этэ, ол иһин Хара баттах Даарыйа диэн ыҥыралларын өйдүүбүн. Ол кэнниттэн этэ дии, наар аччыктааһын, тоҥооһун... Кимэ да суох ыал хамначчытын курдук сылдьыбытым. Билигин да ол ыар кэмнэри санаатахпына хараастабын ээ.

Ол кэрийэ сылдьан Тэҥкэттэн Бүгүйэх түбэтигэр кэллим. Онно сырыттахпына Мартыыннар иитэ ыллылар, онно оҕо көрсөн, арыый улаатан ыарахан үлэлэргэ да сылдьар буолан бардым. От-мас тиэйиитэ оҕуһунан да, атынан да буолара. Ол олорон наар туойар этим. Улахан дьон Тойбохой ыһыахтарыгар илдьэ барбыттара бастаан. Онтон бэйэм ыһыахха үҥкүү тылын этэр буолбутум. Ол сылдьан Тойбохой ыһыаҕар көрсөн Маайаны кэргэн ылан аҕалбытым. Онтон ыла дьэ ыал аатын ылан, оҕо бөҕөтүн төрөтөн олоробут.

Билигин дьэ ыарахан кэм кэллэ дии саныыбын. Дьэ хайдах-хайдах буолан иһээр… Оҕолорбун, сиэннэрбин аһынабын… Биһиги диэн сиэхпитин сиэтэхпит, аһыахпытын аһаатахпыт дии… Оо дьэ үөрэхтээҕим буоллар суруйуох да этим. Арааһы бары саныыбын ээ… Чэ бүттэ!