СЕМЕНОВ Прокопий Петрович

(1922-2004)

Наҕараадалара: “1941-1945 сс. Аҕа дойду сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэ иһин”, кыайыы үбүлүөйдээх мэтээллэрэ.

Элбэх оҕолоох дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ, кыра сааһыттан Тэҥкэҕэ Усталаах күөл таһыгар эбэтигэр иитиллибитэ.

Сэрии саҕаланыытыгар 1942 с. армияҕа ыҥырыллыбыта, ол эрээри доруобуйатын туругунан сыыйыллан төннүбүтэ. Онтон 1943 с. от ыйын 2 күнүгэр иккиһин ыҥырыллан армияҕа барбыта. Байыаннай кинигэҕэ учуотнай нүөмэрэ 259-с, үлэ фрона диэн. Дьокуускайтан оборона сылгытын илдьэргэ сорудахтаммыттар. Лена өрүһүнэн Өлүөхүмэҕэ, салгыы. Иркутскай уобаласка Залари диэн тимир суол станциятыгар тиэрдибиттэрин. Москваттан саллааттар кэлэннэр илдьэ барбыттар. Кинилэр салгыы Забайкальскай байыаннай чааска ананан, Иркутскайга Куйбышев аатынан байыаннай собуокка, итини сэргэ кожевеннай собуокка уонна бачыыҥканы оҥорор байыаннай фабрикаҕа үлэ фронугар ананан сулууспалара салҕаммыт. Ити кожевеннай заводка 44 саха үлэлээбит.Прокопий Петровиһы кытта биир дойдулааҕа Петров Кирилл, Сиэйэттэн Максимов Дмитрий уонна Хадантан Максимов Андриян бааллара. Бэйэ-бэйэлэрин өйөнсөн, көмөлөсүһэн сылдьыбыттар.

Итиннэ хайдах-туох үлэлээбиттэрин, сылдьыбыттарын туһунанбэйэтэ бу курдук ахтыытыгар суруйбут: “Собуокка үлэлии сылдьан бэрт элбэх киһи ыалдьан өлбүттэрэ. Аһылык аҕыйаҕа, саллаат паега баарын үрдүнэн, үлэлиир буолан аһара аччыктыырбыт. Мин ис тиибинэн ыалдьан, «хараҥа» хоско таһаарыллан сыппытым. Бу хоско ыалдьыбыт, үтүөрбэт дьону таһаараллара. Онно биир үтүө санаалаах нуучча сиэстэрэтэ миигин оҕо курдук харайан, атахпар туруорбута. 44 киһиттэн 12 киһи эрэ ордон хаалбыппыт. 32 саха уолаттара кытаанах усулуобуйаны, аччыктааһыны тулуйбакка өлөн туораабыттара. Биһиги кыһалҕаттан көмөүскэл көрдөөн Саха сирин военкоматыгар туруорсубуппут. Ол түмүгэр 1945 с. үлэлиир собуоппутугар Саха сирин военкоматын представителлэрэ кэлэ сылдьан, барыбытын кытары кэпсэппиттэрэ. Саллаат паега толору баарын үрдүнэн, тоҕо маннык элбэхтик ыалдьан өллүлэр диэн ыйыппыттара. Биһиги урут дойдубутугар ыраас салгыҥҥа үлэлээбит буоламмыт, манна тулуйбакка ыалдьан өллүлэр быһыылаах диэн эппиппит. Бу дьыалаҕытын Москваҕа ыытабыт, быһаарыта булгу кэлиэҕэ диэн эппиттэрэ. Кырдьык, Кыайыы күнүн иннинэ собуоппутугар «бу дьону түргэнник босхолоон дойдуларыгар ыытыҥ» диэн ис хоһоонноох Сталинтан телеграмма кэлбитэ. Собуот дириэктэрэ буоллаҕына телеграмманы кистээн кэбиспит. Дьэ туран араллаан бөҕө буолла, Дьокуускайтан военкомат уонна обком үлэһиттэрэ тиийэн ирдэспиттэрэ. Дириэктэрбит “оччоҕуна собуоту сабабын” диэн туруорсубутун хата ылымматахтар. Ити курдук Саха сирин салайааччыларын туруорсуутунан, Сталин Ыйааҕынан, сэрии бүппүтүн кэннэ биһигини дойдубутугар ыыппыттара».

Прокопий Петрович Семенов кыайыыны харытын күүһүнэн уһансыбыта. Дойдутугар кэлэн үйэ аҥарыттан ордук кэмҥэ эйэлээх олоҕу тутуспута, эдэр көлүөнэни аҕа көлүөнэ үтүө үгэстэригэр, хорсун быһыытыгар үөрэппитэ-ииппитэ.