09:55 Татьяна Трофимовна КРЮКОВА |
 Татьяна Трофимовна КРЮКОВА
Тэҥкэ... Харыйа ойууру «тэҥкэ» дииллэр
эбит. 1957 сыл, атырдьах ыйа. Уу - чуумпу бөһүөлэк. Харыйа ойуур быыһыгар үс
сиринэн бытанан олороллор. Арҕаа, илин, ортоку бөһүөлэктэр диэн араарыналлар.
Бары үтүктүспүт курдук атылыы тутуулаах ампаар дьиэлэр. Сахалыы балаҕан дьиэ
суох. Бу дойду былыр «Пионер» холкуос эбит. Билигин Бордоҥҥо кииннээх Жданов
аатынан холкуос отделениета. Бүлүү өрүс хаҥас кытылыгар турар. Сүөһү иитэр,
бултуур. «Холкуос үлэтэ, сүөһү кыстыга» диэн баран утуйар ууларын умнубут
дьон.
Олус элбэх кырдьаҕас баар дойдута этэ. Быһата, уһун үйэлээхтэр уйалара. Илин бөһүөлэктэн саҕалаатахха сүүс сааһыгар чугаһаабыт Күрүүкэбэ Таанньа олороро. Крюкова Татьяна Трофимовна - аатырбыт-сураҕырбыт былыргы атыыһыт, эмиэ да бандьыыт, эмиэ да хомуньуус, хочо улууһугар үрүҥнэр өрө турууларын тэрийбит Тэрэппиин уонна Бүөт Баабылаптар утумнара - уһун үйэлэнэн олороро. Баабылаптар тустарынан элбэх кинигэ суруйуллубут. Оччотооҕу дьоннор дьулайар, сүгүрүйэр, эмиэ да утарар дьонноро үһүлэр. Элбэх кыра-хара норуот хаанын тохпут, кэлин бэйэлэрэ да эстибит-быстыбыт, бэйэлэрин кэмнэригэр олус үөрэхтэнэ, сайда сылдьыбыт дьон эбиттэр.  Таанньа эмээхсин балтыгар Павлова Варвара Трофимовнаҕа олорбута. Былыргыта акушерка үөрэхтээх, нууччалыы ыраастык саҥарар, аристократическай сиэрэ - туома билигин да көстөн ааһар, киһи болҕомтотун тардар эмээхсин этэ. Дьиктитэ диэн, таҥаһа - саба сүрдээх бүрэ, эргэ баҕайы, хайдах өҥнөөҕө көстүбэт ырбаахы, баартык. Ол гынан баран, эмиэ да кирэ суох, төбөтүгэр - бэргэһэ дуу, бэргэһэ иһэ дуу. Аҥаар атаҕар холуоһа, аҥаарыгар эрэһиинэ саппыкы баһа... Тоҕо оннук таҥнаахтыырын туох билиэй. Дьиҥэр таҥнар таҥас баҕас баар эмээхсинэ буоллаҕа. Туох да куһаҕан майгылааҕа биллибэт, хаһан да ыалга да, кулуупка да сылдьыбат, баара - суоҕа биллибэт кырдьаҕас. Арай сайын буоллаҕына бөһүөлэгин таһынааҕы ойууру - тыаны кэрийэр. Сиэнин (балтын оҕотун) тыла - кулгааҕа суох Бүөккэтин илдьэ сылдьар буолара. «Хантан иһэҕит», - диэн ыйыттахха, «ынахпытын көрдүүбүт», - диирэ. Уонна туох да күн кыһылҕата суох, нууччалыы тугу эрэ ыллыы-ыллыы, ааһа турара. Дьоннор ону: «Ити эмээхсин былыр кистээбит көмүһүн көрдүү сатыыр», - диэн быһаараллара. Ким билиэй, баҕар, кырдьык оннук буолуо. Эмээхсин олох хойут өлбүтэ, хайа үрдүгэр уҥуоҕа суох хараллыбыта. Тэҥкэ онон омос көрдөххө, аҕыйах дьонноох, түҥкэтэх
сир курдук да буоллар, баай устуоруйалаах, иһэ - истээх, таһа - тастаах дойду.
Былыр суол - иис арылла илигинэ, Тэҥкэнэн улахан, киин суолталаах айан суола
ааһара. Улахан өрүскэ, киин сиргэ манан эрэ айаннаан, сайдыы суолун тутаҕын
эбит. Аттаах да, сатыы да, баай да, дьадаҥы да айгыстыбыт аартыга манна эбит.
Гражданскай сэрии саҕана, үрүҥэ да, кыһыла да биллибэт дьон, ардыгар нууччалар
да ааһаллара үһү. Аччык дьыл саҕана, "туспа сиртэн дьол көрдөһө” диэбиккэ дылы, быстыбыт, хоргуйан өлөөрү иһэр дьону
көрөллөрө үһү. Сорохторо аара охтон өлбүт кырамталара хойукка дылы сыталлара
диэн кэпсииллэр этэ.
Өссө былыр Тэҥкэ улууска саамай элбэх нэһилиэнньэлээх миэстэ буолара ахтыллар. 1950 сыллар саҕаланыыларыгар манна алмааһы көрдүүр экспедиция үлэлии сылдьыбыта. Алмаас сууйар фабрика тутуллубута. Дьон - сэргэ тоҕуоруспута. Учаастак "Рыбачий” диэн ааттаммыта. Тэҥкэ устуоруйатыгар урут буолбатах, сүҥкэн суолталаах сабыытыйа. Алмаас баарынан баар үһү эрээри, олус суолтата суох аҕыйах буолан, сотору Кириэстээх диэки көспүттэрэ. Ол кэм туһунан, Тэҥкэ уу-чуумпу олоҕор улахан култуурунай да, экэнэмиичэскэй да суолталаммытын туһунан туспа кинигэ суруйуохха сөп. Билигин да Тэҥкэ "сир киинин курдук” сананан, олохтон
сүөм да саҕаны хаалсыбакка үүнэ сайда, үөрэ - көтө, ыллыы - туойа олороро
истиэххэ үөрүүлээх. Дьоллоох буолуҥ, дойдум дьоно. Өрүскүт балыктаах, тыаҕыт
бултаах, уугут ыраас, салгыҥҥыт чэбдик буолуохтун.
Суруйдум Тэҥкэ кырдьаҕас учуутала, 1935 сыллаах
төрүөх, педагогическай үлэ уонна тыыл
бэтэрээнэ Иванова Галина Гаврильевна. Дьокуускай куорат. 02.02.2020
|
|
|