ВАСИЛЬЕВ Тит Степанович

(1917-1989)

«Память», 4 том, с. 165

Наҕараадалара: «Хорсунун иһин» (1943 с.), «Албан Аат 3-с степеннээх» (бу соторутааҕыта эрэ биллилэр), «Германияны кыайыы иһин» мэтээллэр.

1917 с. Хадан нэһилиэгэр Курсуйга 11 оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ сэттис оҕонон төрөөбүтэ. Бииргэ төрөөбүттэртэн түөрт уол сэриигэ барбыта. Олортон Захар, Павел, Тит кыайыы көтөллөнөн төрөөбүт буордарыгар, иитиллибит ийэ сирдэригэр эргиллэн кэлбиттэрэ.

Тит Степанович 1942 с. сайын окко киирэр саҕана бэбиэскэни тутан сэриигэ ыҥырыллыбыт. Маҥнай Молотов куоракка аҕыс ый устата минометунан, станковай, илии пулеметтарынан ытыыга, хайыһарга үөрэппиттэрэ. Үөрэх кэнниттэн 19-с хайыһар биригээдэтигэр анаммыта. Биригээдэҕэ барыта 1712 нуучча, 597 саха, 253 украинец, 95 татаар, 66 белорус уонна 200 атын кыра омуктар бааллара.

1943 с. тохсунньу 10 күнүгэр хайыһар биригээдэтин фроҥҥа ыыталлар. Кинилэр 21 хонук устата хайыһарынан оҥоһуута суох тоҥуу хаарынан айаннаабыттара. Сыаллара-соруктара - Ильмень күөлү туораан кытылга тахсан, Старай Руссаны ылыы, Шимскайга барар сибээс ситимин быһыы, 27-с кылаабынай группировкаҕа холбоһон кыайыыны ситиһии этэ.

Ильмень күөл уһуна 45 км, кэтитэ 35 км, дириҥэ 9,7 м этэ. Олунньу 22 күнүгэр биригээдэ Ильмень күөл аттынааҕы Маяк Железный диэн сиргэ айаннаан кэлбитэ. Кинилэр 30 км усталаах килэгир муус устун хайыһарынан туораан тахсыахтаах этилэр.Туох да саһар, көмүскэнэр сир, артиллерия, пехота диэн эмиэ суоҕа. Түүн үөһэ компас көмөтүнэн айаннаабыттара. Сарсыарда 5 чаас саҕана үрдүк биэрэк көстүбүтэ. Өссө даҕаны 3-4 км иннилэригэр баара. Биэрэк үрдүгэр Ретле диэн бөһүөлэккэ ньиэмэстэр биһигиннээҕэр икки төгүл элбэх сэбилэниилээх аармыйалара кэтэһэн сытара. Артиллерия, миномет барыта баара. Бу манна кыырыктаах кыргыһыы кытаанаҕа буолбута. Сарсыардаттан киэһээҥҥэ диэри пулемет тыаһа уурайбатаҕа. Биһиги саллааттарбыт чугуйан төттөрү күөлгэ киирбиттэрэ. Дьэ, бу манна ньиэмэстэр 10 тыһыынча бомбанан куппуттара. Тоһуурга түбэһэн биһиги эдэркээн уолаттарбыт үрүҥ тыыннара быстыбыта, хаһан да төннүбэттии уу анныгар тимирбиттэрэ. Сарсыарда Ильмень күөл киһи өлүгүнэн тэлгэммитэ.

Ол да буоллар олунньу 25 күнүгэр 1943 с. 19-с хайыһар биригээдэтэ эмиэ дьонун толорунан Взвад диэн дэриэбинэни босхолуурга туруммута. Бу манна Васильев Тит Степанович эмиэ баара. Ньиэмэстэр буолалары миинэнэн ииппиттэрэ, тимир проводтарга электрическэй ток холбообуттара. Ол да буоллар Взвад бөһүөлэги ылбыттара. Бу манна 19-с хайыһар биригээдэтэ элбэх киһитин сүтэрбитэ.

Олунньу 27-с күнүттэн кулун тутар 2 күнүгэр диэри Балагижскай бөҕөргөтүүнү ыларга сыал-сорук туруоруммуттара. Кулун тутар 10 күнүгэр хааннаах кыргыһыы түмүгэр бу сири ылбыттара. Манна олус элбэх киһи өлбүтэ. Саха буойуна Тит Васильев бу үлүгэрдээх киирсиигэ тыыннаах хаалан аны Старай Руссаны ыларга кыттыбыта.

Васильев Тит Степанович ахтыытыттан: «1943 с. кулун тутарга Старай Руссаны ылар кыырыктаах кыргыһыыга сэриилэспитим. Сууккаттан ордук Ильмень күөл хабараан хапсыһыы хабайар киининэн буолбута. Бөҕөргөтүммүт өстөөх кытаанах оборонаҕа сытан, күүстээх уоту аспыта. Араас калибрдаах орудиелар быыстала суох ыталлара. Биһиги сатыы сэриибит өстөөх күүстээх утарсыытыттан чаҕыйбакка иннин диэки сыҕарыйан испитэ. Ханан да хаххата суох килэгир мууска өлүү-сүтүү, бааһырыы даҕаны элбэҕэ. Кырыктаах кыргыһыылар саҕаламмыттара сууккаттан ордубутун кэннэ, Старай Русса икки өттүттэн биһиги фланговай чаастарбыт өстөөх сыабын тоҕо көтөн киирбиттэрэ. 19-с биригээдэ Старай Руссаҕа тахсарыгар хас да тыһыынча саллааттан 12 эрэ киһи ордубута. Мин бу кыргыһыыга атахха бааһыран, икки ый кэриҥэ госпитальга эмтэммитим. Бу кыргыһыыга «Хорсунун иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмытым. Салгыы Ленинградскай фроҥҥа эмиэ уоттаах сэриигэ киирбитим. 1944 с. Эстония кыраныыссатын чугаһыгар биир дэриэбинэни ылыыга ыараханнык бааһырбытым. Госпитальга эмтэнэн баран салгыы сулууспалыыр кыаҕа суох буолан 1945 с. кулун тутар ыйга демобилизацияланан дойдубар кэлбитим. Кэлэн баран маҥнай колхозка суотчутунан, онтон бырабылыанньа председателинэн үлэлээбитим».

Тит Степанович Васильев бу айылаах кыргыһыылартан тыыннаах ордон кэлбит дьоллоох киһи. Сэрии кэнниттэн бу орто дойдуттан барыар диэри хонуу биригэдьииринэн, кладовщигынан өр сылларга үлэлээбитэ. Олус эппиэтинэстээх үлэһит, тапталлаах кэргэн, аҕа, эһэ буолан толору олоҕу олорон ааспыта. Сэриигэ ылбыт ыарахан бааһырыыларын содулуттан 2-с группалаах инбэлиит. Уҥа атаҕын тарбахтарыттан эрбэҕэ эрэ баара, хаҥас атаҕын тарбахтарыттан икки эрэ тарбах ордубут, көхсүгэр элбэх сүнньүөхтээх, суоллара көстө сылдьаллара. Төбөтүгэр улахан контузиялааҕа. Ол айылаах ыарыыны тулуйан, биллэрбэккэ сылдьыбыта, туох баар үлэҕэ барытыгар үтүө суобастаахтык үлэлиирэ, кыаллыбаты да кыайара.

Васильев Тит Степанович эйэлээх олох туһугар турууласпыт, этин-сиинин сэймэктэппит үтүөтэ умнуллубат, кэлэр кэнчээри ыччакка холобур буолан үтүө аата ааттана турдун!

(Кыра кыыһа Яковлева Ульяна Титовна

ахтыытыгар олоҕуран сурулунна)