Тыыл, үлэ ветерана

Василий Егорович ТОТОНОВ туһунан

улахан кыыһа Лидия Васильевна, Амма:

• 1935 с. Илимнииргэ төрөөбүтэ. Төрөппүттэрэ Иванова Улита, аҕалара Иванов Байбал диэннэр эбит. Кинини Тотонов Егордаах диэн ыаллар иитэ ылбыттар, онон оҕо сааһа Элгээҥҥэ ааспыт. Марба оскуолатыгар сэттэ кылааһы бүтэрбитэ. Армияҕа сулууспалаан кэлэн баран Николаева Марфа Егоровнаны кэргэн ылбыта. Ийэбит кыра бырааппытын оҕолоноору олохтон туораабыта. Онон аҕам баара эрэ 31 сааһыгар алта оҕолоох огдообо хаалбыта. Оҕолорун кимиэхэ да биэрбэккэ бэйэтэ көрөн-харайан, иитэлээн дьон гына улаатыннартаабыта. Биһигини улаатыннараары совхоз араас үлэтигэр - ыанньыкка бостуугунан, сылгыһытынан күүһэ-кыаҕа баарынан үлэлээбитэ. Партиялаах буолан ханна ыыталларынан баран иһэрэ. Киһи быһыытынан сымнаҕас, өйдөөх, тылыгар турар диэн табаарыстара хайҕыыллара. Аҕабыт наһаа билиилээх-көрүүлээх этэ, кинигэ, сурунаал бөҕөтүн сурутан ааҕара. Нэһилиэккэ бастыҥ подписчик аатынан биллэрэ. Суруттарбыт хаһыаттарын, сурунаалларын тиһэн, ыйаан иһэрэ. Биһигини «кинигэ - киһи доҕоро» диэн кинигэ ааҕарбытын сүбэлиирэ уонна ирдиирэ даҕаны.Кыыһарбат эрээри, кытаанах, ирдэбиллээх этэ. Маҕаһыыҥҥа учуот устарга көмөлөһөрө, партийнай мунньахтарга солбуллубат сэкиритээр этэ. Чуолкай, ыраас, сыыһата суох суруйарынан сэбиэккэ икки сыл курдук сэкиритээрдии сылдьыбыт. Нууччалыы олус ыраастык саҥарар буолан, кэлии нууччалары кытта бэркэ кэпсэтэрэ. 70-с сыллар ортолоругар Кэппэндээйигэ «Цеолит» экспедицияҕа дьону сирдээн, тылбаасчыт быһыытынан уонна аттарын бэрийэн сылдьыбыт кэмнэрдээх.

1978-79 сс. “Бордоҥ” совхозка сылгыһытынан үлэлии киирэн баран олохтон барыар диэри үлэлээбитэ. Сылгыны олус таптыыра, кинилэргэ ураты сыһыаннааҕа. Кини миинэр ата ураты хараллыылаах, сиэлэ мэлдьи кырыллыбыт, туйаҕа ыраастаммыт буолара. Аттарыгар үчүгэй көстүүлээх сулардары оҥороро, дьон киниэхэ сылгыларын сэлэтэн, туйахтарын сарбыйтаран бараллара, сулардары эмиэ оҥорон биэрэрэ. Аҕабыт совхоз атын ааҕа билэн, дьүһүнүнэн арааран, ат бөҕөтүн айааһаан дьон махталын, салалта хайҕабылын ылара.

Кыргыттарын ыал гынаттаан, алта оҕотун улаатыннартаан, сиэн минньигэс тапталын билэн баран 1989 с. ыарахан ыарыыттан олохтон туораабыта. Билигин баара буоллар 19 сиэннээх, 30 хос сиэннээх буолуох эбит. Эдэригэр огдообо хаалан, биһигини ханна да тарҕаталаан, ыһан кээспэккэ, бииргэ иитэлээбитигэр махталбыт муҥура суох.