ҮЛЭ ФРОНУН КЫТТЫЫЛААХТАРА

Аат айаҕа аһыллыбыт 1941 сылыттан ыла аан дойдуну атыйахтаах уу курдук дьалкыппыт, орто дойдуну тордуйалаах уу курдук долгуппут, икки атахтаах, иннинэн сирэйдээх иэдээнин элбэппит, оҕо-дьахтар, кырдьаҕас-кыаммат, тулаайах-огдообо сорун-муҥун соноппут, омук-омук дьорҕоотторун уһун уҥуохтарын урусхаллаан, кылгас уҥуохтарын кыдьымахтаан күн сириттэн сүтэрбит, күлүмүрдэс куораттары, күөх-чэлгиэн сэлиэнньэлэри күл көмөр оҥорон хара хоруонан көрдөрбүт, киһи бииһин кэлэр кэскилин кэнчээри ыччатын кэҕиннэрэн кэр-дьэбир бэйэлээн, түөрт мөҥүрүөн сылга уотунан уһууран, өлүү тыынынан үргүйэн, суту-курааны суксуруһуннаран хоргуталаан-аччыктатан суорума суоллаталаабыт, аас- аймах оҥортообут үлүгэрдээх сэрии төлө тардыллан, күн сирин көҥүлүн-дьолун көмүскүү, айыы дьонун араҥаччылыы, уоран түспүтү уодьуганын тарда, урусхал оҥоро, өлөрө киирбити өргөскө түһэрэн өһү-сааһы ситэ күннээх Кавказ тэллэҕиттэн, Муустаах муора кытылыттан, киэҥ Сибиир киэлититтэн, Илин муора эҥээриттэн халыҥ аармыйа хамыллыбытыгар ханыылаһын, элбэх сэрии тэриллибитигэр эпсиһэн биһиги нэһилиэкпититтэн 108 киһи, дьоммут чээлирэ, чулуута – үлэ күүстээҕэр, олох үөһүгэр сылдьыбыт, уйгулаах олоҕу оҥорсон нус-бааччы олорбут Жданов аатынан, Каганович, Кыһыл Баһыыка, Киров, Кыһыл Маркс колхозтар сүгэр үрдүк өһүөлэрэ, тулхадыйбатсуон тулааһыннара – тирэхтэрэ буолбут аҕаларбыт, убайдарбыт ол алдьархай ааҥнаабыт арҕаа халлаанын анныгар уот-мэҥилээн айаҕын аппыт сэрии-кыргыс толоонугар барбыттара.

Хаарыаннаах дьоннорун харах уутун кытта атааран 5 колхозка хаалбыт оҕо-дьахтар, кырдьаҕас-кыаммат 1941-42 сыллаах кыстыкка кыстатарга 566 ынах сүөһүнү, ол иһиттэн 205 ынаҕы, 17 көлүүр оҕуһун, 24 атыыр оҕуһу, 33 барааны, оттонон кээһиллэ илик ходуһалары, бурдуга хомулла илик буолалары тутан хаалбыта. 1941 сыллаахха сайын, сэрии саҕаланаатын кытта 5 колхоз холбоон 1336 кг 400г буһуу арыыны (оччотооҕуга арыыны уулларан, өссө хас да төгүл уулларан, ыраастаан государствоҕа туттараллара), 10794 кг эти государствоҕа туттарбыттара.

Тыыннаахтар умнубат уот сэрии ынырык сыллара саҕаланан, нэһилиэк олоҕо-дьаһаҕа ыараан, дьадайан, ас-таҥас кырыымчыгыран барбыта. Сэрии саҕаланыытыгар нэһилиэк сэбиэтин председателинэн Иванов Алексей Афанасьевич, оттон сэрии сылларыгар Гаврильева Анфиса Ивановна, Генеров Федор Иванович, Петров Никифор Гаврильевич үлэлээбиттэрэ, секретардарынан улахан дьонтон Петров Дмитрий Алексеевич, Николаев Ион Никитич, 1943-44-45 сылларга Максимова Ксения Алексеевна, оҕолортон 1943-44 сыл быыстарыгар Тихонов Егор Иванович I үлэлээбиттэрэ.

5 колхоз бөдөҥсүйэн 3 колхоз буолбута. Жданов аатынан Марбаҕа кииннээн, Каганович Улгумдаҕа Кыһыл Баһыыка, Уксакыга кииннээн тэриллибиттэрэ. Ити колхозтарга сэрии сылларын устатыгар Сидоров Федор Ефимович, Филиппов Григорий Дмитриевич, Алексеев Петр Никифорович, Иванов Алексей Афанасьевич, Петров Степан Терентьевич, Иванов Алексей Дмитрьевич, Уаров Николай Дмитриевич председателинэн үлэлээбиттэрэ. Бу председателлэр колхозтаахтарын биир өйгө-санааҕа түмэн стахановтыы үлэни тэрийэн, үлэ нуорматын аһара эбэтэр хас эмэ бүк куоһаран толорору ситиһэн колхозка тиэрдиллэр байыаннай бириэмэ булгуччулаах сорудахтарын, нолуоктарын толорторбуттара. Колхозтаах ыаллар хамнас аахсан ылбат этилэр, государствоҕа араас көрүҥнээх нолуогу: подоходнай, оһох, эт-үүт нолуоктарын төлөөн ас-таҥас өттүнэн быста дьадайбыттара. Хоргуйан өлөргө тиийэ аччыктааһын буолбута. Үөһэ ааттаммыт колхоз председателлэрэ дьону хоргуйан маассабайдык өлүүттэн быыһыыр сыалтан сохсолоон-туһахтаан ыаллар бултаабыт, тиргэлээн кустаабыт аһылыктарыгар эбии иэдьэгэйи, суораты астатан түҥэтэн, уора-көстө кутуйах хаһааммыт бурдугун булан лэппиэскэлээн, хааһылаан сии түһэри көрбөтөҕө-билбэтэҕэ буолан (бурдук тохтубут куолаһын хомуйуу адьас бобуулааҕа, ким ону хомуйан сиэбитэ билиннэҕинэ хаайыыга барара, онтон эргиллибэт этэ), онтон да атын ньымаларынан дьону аһата сатаабыттара, маассабайдык хоргуйан өлүүнү уталыппыттара.